Phân loại thuốc kháng virus (ARV) và cách dùng đúng cách

Virus
có nucleic acid là DNA

Virus
có nucleic acid là RNA

Chủng
virus điển hình: Poxvirus (gây bệnh đậu mùa), , HepaDNAvirus (gây viêm gan
B), Adenovirus (gây viêm kết mạc, viêm họng), Herpesvirus (gây bệnh thuỷ đậu,
herpes, zona) và Human papillomavirus (HPV)( gây bệnh hột cơm ).

Sự
phát triển, lây lan: khi đã thâm nhập vào trong nhân tế bào của vật chủ, ADN
virus ngay lập tức sao mã bởi mRNA polymerase của tế bào vật chủ vào RNA
thông tin (messenger RNA – mRNA), mRNA được dịch mã theo cách thông thường
của tế bào vật chủ để thành các protein đặc hiệu của virus.

Đặc
biệt, virus đậu mùa có thể sao chép ngay trong bào tương của tế bào vật chủ
vì RNA polymerase (RNAP, RNApol)(là enzyme xúc tác cho quá trình tổng hợp
RNA) riêng nên.

Chủng
virus điển hình: Arenavirus (gây viêm màng não, sốt Lassa – Lassa fever…),
Rhabdovirus (gây bệnh dại), Rubellavirus (gây bệnh Rubeon (Rubella, còn gọi
là bệnh sởi Đức – German measles)), Orthomyxovirus (gây bệnh cúm),
PicoRNAvirus (gây bệnh bại liệt, viêm màng não, cảm lạnh), Arbovirus (gây sốt
vàng),Paramyxovirus (gây bệnh sởi, quai bị).

Sự
phát triển lây lan: với RNA virus, việc sao chép trong tế bào vật chủ sẽ dựa
vào hoặc là các enzyme trong virion (hạt virus) để tổng hợp mRNA cho nó, hoặc
là RNA virus được dùng như chính mRNA của nó. mRNA được dịch mã thành các
protein virus, kể cả RNA polymerase, enzyme chi phối sự tổng hợp nhiều mRNA
virus.

Một
nhóm RNA virus trong loại này là Retrovirus có chứa enzyme sao mã ngược RT
(RT = reverse transcriptase, còn gọi là RNA-dependent DNA polymerase), tạo
DNA từ RNA virus. Sau đó, bản sao DNA tích hợp vào bộ gen(genome) của vật chủ
( lúc đó được coi như provirus ) và được sao mã thành cả RNA genome và mRNA
để dịch mã thành các protein virus (HIV).

Giai đoạn sao chép của virus

Cơ chế hoạt động của thuốc ARV tương ứng

Xâm nhập tế bào vật chủ:

Virus bám dính bề mặt ngoài tế bào vật chủ

Virus xâm nhập tế bào vật chủ

Bẫy receptor hoà tan, kháng receptor kháng thể, ức chế protein kết
hợp.

Tháo vỏ: Virus giải phóng genom

Chọn kênh ion, chất làm bền vững màng receptor

Virus sao mã genom của chúng

Chọn kênh ion, chất làm bền vững màng capsid

Dịch mã của protein virus

Ức chế các enzym tham gia vào quá trình sao mã của virus: DNA
polymerase, RNA polymerase, reverse transcriptase, helicase, primase hay
integrase

Các protein điều hoà (giai đoạn sớm)

Interferon

Các protein điều hoà (giai đoạn muộn)

Các chất ức chế protein điều hoà

Thay đổi sau dịch mã

Các chất ức chế protease

Tập hợp các thành phần của Viritron

Interferon, các chất ức chế protein tập hợp

Thoát khỏi tế bào vật chủ

Chất ức chế neuraminidase, kháng thể chống virus

Thuốc
kháng HIV (thuốc kháng virus sao chép ngược)

Thuốc
ức chế enzyme sao chép ngược loại nucleoside (nucleoside analog
reverse-transcriptase inhibitors – NARTIs hoặc NRTIs)): zidovudine,
didanosine, stavudine, zalcitabine, lamivudine…

Thuốc
ức chế enzyme sao chép ngược loại non-nucleoside (non-nucleoside
reverse-transcriptase – NNRTIs) : nevirapine, efavirenz.

Thuốc
ức chế enzyme protease (protease inhibitors – PIs) : indinavir, ritonavir,
nelfinavir, fosamprenavir, lopinavir, saquinavir, atazanavir…

Thuốc kháng virus điều trị
COVID-19

Remdesivir; Favipiravir; Nirmatrelvir
kết hợp với Ritonavir và Molnupiravir.(đây là 4 loại thuốc được Bộ Y tế cấp
phép cho sử dụng điều trị virus SARS-CoV-2 ở Việt Nam)

Thuốc
kháng virus cúm

Amantadin,
rimantadin, oseltamivir, zanamivir…

Thuốc
kháng virus khác

Thuốc
kháng virus đậu mùa :

Thuốc
cổ điển : isatin-beta-thiosemicarbazone, N-methyl-isatin-beta-thiosemicarbazone
( biệt dược : marburan ).

Thuốc
mới : HDP-cidofovir ( dạng uống ), cidofovir ( dạng tiêm IV ).

Các
cytokin : interferon.

Các
thuốc kích thích miễn dịch : cycloferon…

Thuốc
kháng virus herpes

Aciclovir
và valaciclovir, ganciclovir và valganciclovir, penciclovir và
famciclovir,  cidofovir, foscarnet,
fomivirsen, trifluridine…